Edukado por Paco, Homaj Rajtoj kaj Daŭripova Evoluo

Fonto: Unesko

En Novembro 2023, en sia 42-a Ĝenerala Konferenco en Parizo, Unesko adoptis "Rekomendon pri Edukado por Paco, Homaj Rajtoj kaj Daŭripova Evoluo" (angle). Kelkajn semajnojn poste, la 10-an de Decembro 2023, ni observis la 75-an datrevenon (angle) de la adopto de la Universala Deklaracio de Homaj Rajtoj (UDHR). Kvankam evidente rilata al ĝi, ĉi tiu afiŝo ne temas pri tiu grava Deklaro. Temas pri la Rekomendo de Unesko; pri Edukado pri Homaj Rajtoj. (Certere, ĉu vi sciis, ke la UDHR estas unu el la plej tradukitaj dokumentoj en la mondo? Ĝis 2023, ĝi estas tradukita en 561 lingvojn!)

Tiu ĉi Unesko-Rekomendo estas fakte revizio de influa Rekomendo de 1974 (angle). Longe antaŭ ol estas elpensitaj la terminoj "Edukado por tutmonda civitaneco" (angle: GCED) aŭ "Edukado por daŭripova evoluo" (angle: ESD), la dokumento de 1974 vokis al Membroŝtatoj certigi, ke iliaj edukaj strategiaroj estu gvidataj, interalie, de:

• Internacia dimensio kaj tutmonda perspektivo en edukado je ĉiuj niveloj kaj en ĉiuj ĝiaj formoj;
• Kompreno kaj respekto al ĉiuj popoloj, iliaj kulturoj, civilizacioj, valoroj kaj vivmanieroj, inkluzive de hejmaj etnaj kulturoj kaj kulturoj de aliaj nacioj;
• Konscio pri la kreskanta tutmonda interdependeco inter popoloj kaj nacioj.

La Rekomendo de 2023 baziĝas sur tiuj principoj. Kaj duonjarcenton poste, ĝi traktas novajn zorgojn kaj defiojn. Ĉi tiuj inkluzivas:

• Pacon. La Rekomendo emfazas ke paco ne estas nur la foresto de milito kaj armita konflikto; ĝi "postulas inkluzivan, demokratian kaj partoprenan procezon"; kie "internaj kaj internaciaj konfliktoj estas solvitaj per reciproka kompreno kaj kunlaboro, daŭripovo en ĉiuj ĝiaj dimensioj estas atingita, universala aliro al dumviva kaj tutviva edukado ... [kaj] ekstrema malriĉeco estas ekstermita" - do, multe pli larĝa signifokampo por "paco”.
• Tutmondan civitanecon. Same, ĉi tiu dokumento vidas GCED kiel esenca por prepari civitanojn kaj naciojn por taksi alte kunlaboron kaj dialogon por trakti la kolektivajn defiojn, kiujn la homaro alfrontas.



Lernejanino en Mogadiŝo
Fonto: Vikipedio

• Genran egalecon. Kiel Unesko aliloke notas (angle), "Virinoj daŭre reprezentas preskaŭ du trionojn de ĉiuj plenkreskuloj nelegokapablaj". La dokumento de 2023 taksas seksan egalecon kiel "ŝlosilon por la realigo de la rajto al edukado por ĉiuj kaj por la povigo de virinoj kaj knabinoj". (Strange, en la Rekomendo de 1974, la vortoj "virinoj", "knabinoj" kaj "genro" ne aperas eĉ unufoje en la dokumento! Kontrolu vi mem!)
• Edukadon pri klimata ŝanĝo, kiel parton de edukado por daŭripovo, "devus esti integrita en instruplanojn kaj trans studobjektoj por helpi kompreni kaj trakti la efikojn de la klimata krizo, por antaŭenigi klimatan justecon kaj rajtigi lernantojn per la scio, kapabloj, valoroj kaj sintenoj kiujn ili bezonas por agi kiel agentoj de ŝanĝo. Ĝi devus esti lernanto-centrita, spertobazita, kuntekstigita, solvobazita kaj ago-orientita."
• Ciferecan legopovon inkluzivas "la kapablon efike serĉi, aliri, kritike taksi, etike produkti, uzi kaj disvastigi informojn... por detekti kaj kontraŭbatali misinformadon, malaman paroladon, ĉiujn formojn de perforto... damaĝan enhavon kaj retan misuzon....” Mallonge (angle), “pensu kritike kaj klaku saĝe”!

La nuna Rekomendo listigas 14 "Gvidprincipojn" kiuj evoluigas la temojn listigitajn supre. Post tio, ĝi proponas larĝan gamon de "Agadkampoj" en edukado. Kelkaj el ĉi tiuj estas:

• Tutsistemaj postuloj: Pri Leĝoj, politikoj kaj strategioj; Administrado, respondigebleco kaj partnerecoj; Instruplano kaj pedagogio; Takso kaj taksado; Lerno- kaj instru-materialoj kaj rimedoj; Lernaj medioj; kaj Evoluo de instruistoj kaj eduka personaro.
• Postuloj "laŭ nivelo kaj speco de edukado": Ĉi tiuj gamas de Frua infana prizorgado kaj edukado (angle: ECCE) tra Lerneja instruado, Supera edukado kaj esplorado, ĝis Teknika kaj metia edukado kaj trejnado.

Ĉi tiuj "Agadkampoj" jam estas parto de la aktuala Nacia Instruplana Kadro (angle: NCF) de Barato. Ankaŭ la barata strategiara dokumento (angle) forte emfazas ECCE. Plue, kvankam NCF substrekas "Enradikiĝon en Barato", tamen ĝi ankaŭ celas "evoluigi scion, kapablojn, valorojn kaj emojn kiuj subtenas respondecan engaĝiĝon kun homaj rajtoj, daŭripovan evoluigon kaj vivadon, kaj tutmondan bonfarton, tiel spegulante vere tutmondan civitanon.” Klaras la similecoj inter la Rekomendo de Unesko kaj la NCF de Barato.

Kvankam ne deviga por la Membroŝtatoj, tamen la Rekomendo de 1974 influis edukajn strategiarojn tutmonde je multaj niveloj. La ampleksa 2023-Rekomendo, kiu traktas tiom da aktualaj zorgoj de la homaro, promesas fari la samon.

(Anglalingva versio de tiu ĉi afiŝo aperas en la retejo de Universitato Azim Premji.)

Litova Esperantisto Poška en Literatura Festivalo en Barato

Diana Mickevičienė en
Bengalura Literatura Festivalo
Bengaluro, Decembro 2023
Foto: A. Giridhar RAO

En 2023, la litova esperantisto Antanas Poška [poŝka] (1903-1992) aperis en la Bengalura Literatura Festivalo (BLF; angle pri ĝi)! Enkondukis lin Diana Mickevičienė [mickeviĉjene], la nuna ambasadoro de Litovujo en Barato (jen angle pri Diana en la festivala libro). La 2-an de Decembro 2023, en konversacio kun verkisto Anushka Jasraj [anuŝka ĝasraĝ], Diana faris prezentaĵon (anglalingvan), "Barato kaj mi -- persona ligo". "Barato fascinis min jam de miaj knabinaj jaroj!" ŝi deklaris. Ŝi prezentis al la aŭskultantaro diversajn aspektojn de tiu fascino, kiun ŝi dokumentis ankaŭ en sia (litova) libro, Ĉiuj el miaj Baratoj (2011). Kadre de tiu prezentaĵo, ŝi parolis ankaŭ pri Poška.

Jam en 2013, por marki la 110-jaran naskiĝdatrevenon de Poŝka, Diana kaj ŝiaj kolegoj kunordigis en Barato memorigon de la preskaŭ nekredebla vojaĝo de Poška al Brita Hindio. Probal Dasgupta partoprenis la eventojn en Delhio kaj Kolkato. Kaj kvar jarojn poste, en 2017, mi ĉeestis en Bengaluro la lanĉon de libro kun titolo simila al la BLF-sesio de Diana: India & Lithuania: A Personal Bond (PDF).

Vere legindas la du ĉapitroj pri Poška en tiu libro. La unua, verkita de Probal,"Antanas Poška and Esperanto in India" klere kaj klerige kuntekstigas la viziton de Poŝka. La dua ĉapitro, verkita de Diana, "Antanas Poška and His Views of India", amplekse priskribas la vivon de Poška en tiama Barato.

Ni mallonge resumu ĉi tie tiun vojaĝon de Poška: en 1929 li motorciklis (!) de Litovujo ĝis Brita Hindio tra Germanio, Ĉeĥoslovakio, Hungario, Grekio... Egipto, Sirio, Turkio, Irako, Irano (laŭ la Esperanto-vikipedia artikolo pri Poška). Kiel diris Diana dum sia prezentaĵo, "en tiu epoko kiam apenaŭ ekzistis stratoj kaj ŝoseoj -- ne nur en Azio, sed ankaŭ en Eŭropo -- nur frenezulo aŭdacus veturi motorcikle de Litovujo al Brita Hindio!" Kaj ŝi aldonis, "Mi ŝatas frenezulojn! Ili tamen sukcesas fari multon en la mondo!"

Antanas Poška ĉe la
Taĝ-mahalo, 1931-32.
Fonto: La vikipedio

Kaj multon ja faris Poška. Li restis en la lando ĝis 1936. Kiel informas nin la angla-vikipedia artikolo pri Poška, li studis la sanskritan, ektradukis en la litovan la Bhagavadgiton kaj la Rigvedon. Li bakalaŭriĝis kaj magistriĝis en Mumbajo (tiam "Bombay"), kaj doktoriĝis en Kolkato pri la antropologio. Sed pro la dua mondmilito, li ne sukcesis fini sian laboron. Nur en 2014, Universitato de Kolkato finfine atribuis al li la diplomon PhD! (Jen angle pri tiu rimarkinda evento.)

Ankaŭ multege vojaĝis Poška tra la landego: de la montaro Himalajo ĝis la insularo Andamanoj. Amason da homoj li ekkonis. Kaj kun multaj li profunde amikiĝis. Tiuj amikoj inkluzivis kompreneble la baratajn esperantistojn tiuepokajn, aparte nian pioniron Lakshmiswar Sinha. Ankaŭ famulojn li renkontis: Tagore, kies poemojn li litovigis; kaj Gandhi kiun li renkontis dufoje. Sume, jen homo tute rimarkinda!

Diana kompreneble ne detalis ĉion ĉi en la Festivalo-prezentaĵo! Sed fone kaj funde de ŝia propra nuanca engaĝiĝo kun Barato estas Antanas Poška. Dankon, Diana Mickevičienė!

1984 de Orwell - 75 jarojn poste

Tr. Donald Broadribb,
Mondial, 2012. Bildo
de Amazon.in

La 27-an de Oktobro 2023, mi prelegis pri la romano Mil naŭcent okdek kvar (1984) de George Orwell (1903-1950). (La romano estis finverkita en Decembro 1948 sed eldonita nur en Junio 1949.) La reta prezentaĵo estis ĉe la semajna kunsido de la kuna kunveno de Londona Esperanto-Klubo kaj La Verda Stelo, la antverpena Esperanto-klubo. La prelego spekteblas en la YouTube-kanalo de Londona Esperanto-Klubo: “Mil naŭcent okdek kvar de Orwell: 75-a jubileo kaj ĝia aktualeco”.

Sed kiel prezenti famegan libron? -- jen la unua demando! Tiu malutopio jam estas en pluraj listoj de "100 plej bonaj romanoj" -- de la revuoj Time (la listo angle), kaj Le Monde, BBC (angle), kaj la eldonejo Modern Library (angle). Ĝi estas la tria plej ofte pruntita libro en la biblioteko Novjorka Publika Biblioteko (angle)! Troviĝas amaso da eldonoj kaj tradukaĵoj (ĉ. 70 da!) de la romano. Se diri nenion pri la multegaj adaptaĵoj en radio, teatro, televido, filmo, kaj komiksoj. Pri tiu ĉi unuopa libro estas artikoloj en 93 Vikipedioj!

Nia strategio estis prezenti unue, iom pri la aŭtoro; due, la intrigon de la romano (averto: inkluzive ĝian finon!); trie, iom pri la romano-mondo; kaj kvare, kelkajn gravajn temojn de la romano por kompreni ĝian aktualecon.

Orwell en 1943.
Fonto: Vikipedio

De la vivo de Orwell ni kribris kelkajn faktojn por montri, ke sume temas pri homo kiu forte malamis imperiismon, koloniismon, kaj diktatorecon; kiu estis preskaŭ "obseda" pri malriĉeco, kaj la vivo de mizero, kaj socia neegaleco; kaj kiu pasie subtenis liberecon, justecon, kaj "la ordinaran decon". Gravas por ni esperantistoj ankaŭ la fakto, ke lia onklino Nellie Limouzin loĝis en Parizo kun sia kunulo (kaj poste edzo), Eŭgeno Lanti, la fondinto de SAT! Tiu enkonduko al Esperanto ŝajne rolis en la kreo de Novparolo en 1984.

Necesis memorigi la ĉ. 70 (!) aŭskultantojn pri la intrigo ĉar la plejmulto legis la romanon antaŭ epoko -- ofte nur dum siaj lernejaj jaroj! Nur nebule do ili memoris la enhavon. Jen, ekzemple, la trista, fina alineo de la romano:

Li suprenrigardis al la enorma vizaĝo. Kvardek jarojn li bezonis por lerni kia rideto estas kaŝita sub la malhelaj lipharoj. Ho, kruela, nenecesa miskompreno! Ho obstinulo, propropravole ekzilita for de la amanta brusto! Du ĝinodoraj larmoj fluis laŭ la flankoj de lia nazo. Sed estas en ordo, ĉio estas en ordo, la baraktado estas finita. Li estas venkinta sin mem. Li amas Grandan Fraton. (pĝ. 217)

De la filmo 1984 (1984). IMDB

Sed la aŭskultantaro bone konis plurajn el la ŝlosilvortoj el la romano! La mistera, minaca "Granda Frato" kiu "RIGARDAS VIN". Lia "Pensopolico" kiu amasgvatas la popolon por kapti "penskrimojn". La "re-edukado" de tiuj "penskrimuloj". Kaj la "duoblapenso" kiu ebligas la tri ĉiam grandliterajn sloganojn de la Partio:

MILITO ESTAS PACO

LIBERECO ESTAS SKLAVECO

SENSCIO ESTAS FORTO

Jen la kapskuiga difino de dubolapenso:

Duoblapenso signifas la kapablon havi du sinkontraŭantajn kredojn en la menso samtempe, kaj akcepti ilin ambaŭ.... Intence diri mensogojn kaj samtempe tute plene kredi ilin, forgesi ĉiun neoportunan fakton, kaj poste, kiam ĝi refariĝas bezonata, retiri ĝin el la forgeso dum precize la daŭro de tiu bezono.... Eĉ kiam oni uzas la vorton duoblapenso necesas uzi duoblapenson. Ĉar uzante la vorton oni konfesas ke oni falsas la realon; per nova duoblapensago oni nuligas tiun scion; kaj tiel plu senfine, kun la mensogo ĉiam unu salteton antaŭ la vero. (pĝ. 158)

Senĉesa militado: Jen la "superŝtatoj" en 1984.
Fonto: Vikipedio

Kaj tiel ni turnis nin al kelkaj el la ĉefaj temoj de la romano:

• Ekstrema naciismo – “Du Minutoj da Malamo” kontraŭ la aktuala malamiko
• Malriĉeco kaj neegaleco – “Por ekzisti longatempe, hierarkia socio eblus nur surbaze de malriĉo kaj senscio.” (pĝ. 140)
• Senĉesa militado - “La militado estas metodo disfrakasi, aŭ vaporigi en la stratosferon, aŭ subakvigi en la profundon de la maro, materialojn kiuj alie estus utiligeblaj por tro komfortigi la homamasojn, kaj sekve, dum la paso de la tempo, trointeligentigi ilin.” (pĝ. 140)
• Ŝanĝebla historio – “La tuta historio estis palimpsesto, pergrate purigata kaj reskribata precize tiel ofte kiel necesis.” (pĝ. 30)
• Gvatado – “Kompreneble, ne eblis scii en iu specifa momento, ĉu oni estas rigardata.” (pĝ. 2)
• Cenzurado – “Withers jam estis malpersono. Li ne ekzistis: li neniam ekzistis.” (pĝ. 34)
• La estonteco – “Se vi volas bildon pri la estonteco, imagu boton tretantan sur homa vizaĝo — eterne.” (pĝ. 196)

Kaj ni parolis ankaŭ pri Novparolo, la lingvaĵo kiu ebligas tian ĉi mondon. Jen Syme, “kamarado” de la ĉefrolulo Winston Smith, kaj kunlaboranto pri la “Dekunua Eldono” de la Vortaro de Novparolo:

Ni finpretigas la lingvon — tia kia ĝi estos, kiam neniu parolos alimaniere. Kiam ni estos finintaj ĝin, homoj kia vi devos tute denove relerni ĝin. Vi supozas, verŝajne, ke nia ĉefa tasko estas inventi novajn vortojn. Neniel! Ni detruas vortojn — dekojn da ili, centojn da ili, ĉiutage. Ni ĝisoste nudigas la lingvon. La Dekunua Eldono ne enhavos eĉ unusolan vorton kiu arkaikiĝos antaŭ la jaro 2050. (pĝ. 38)

Kaj jen la influo de la parizaj parencoj (Nellie kaj Lanti):

Ekzemple, pensu pri ‘bona’. Se ekzistas vorto kia ‘bona’, kial oni bezonus vorton kia ‘mava’? ‘Malbona’ tutegale bone sufiĉas — pli bone, efektive, ĉar ĝi estas preciza malo, dum la alia ne estas tia. Aŭ, denove, se oni volas pli fortan version de ‘bona’, kiel valoras havi grandan aron da malklaraj senutilaj vortoj kiaj ‘superba’ kaj ‘splendida’ kaj ĉiuj tiaj? ‘Plusbona’ donas la signifon, aŭ ‘duobleplusbona’ se oni volas eĉ pli fortan esprimon. (pĝ. 38)

Kiel montriĝis en la vigla diskuto poste, en la kreo de Novparolo, Orwell fakte bazis ĝin sur Baza Angla -- tiu simpligita, baza formo de la angla lingvo. Cetere, li plene subtenis Bazan Anglan, sed ankaŭ plene konsciis pri ĝia ebleco limigi la amplekson de la penso. Kiel Syme terurige deklaras,“Estas bele detrui vortojn.” (pĝ. 38)

Marjorie Boulton - tradukinto el la hindia

Anna Löwenstein
Fonto: Vikipedio

La 29-an de Septembro 2023, en la semajna reta kunveno de la Antverpena kaj Londona Kluboj, Anna Löwenstein faris belan prelegon kaj prezentaĵon pri la vivo kaj verkoj de Marjorie Boulton [MB] (1924-2017). La postan tagon, la 30-an de Septembro, oni festas la Internacian tagon de tradukado.

    Tiu ĉi mallonga afiŝo ligas ambaŭ eventojn. Temas pri malmulte konata traduklaboro de MB. Ŝi angligis modernan klasikaĵon de la hindia, La taverno (1935; hindie: मधुशाला [madhuŝaala]). La aŭtoro estis la fama poeto Harivansh Rai Bachchan [baĉĉan] (1907-2003; angle). La mistika verko inspirita de la robajoj de Omar Ĥajam, la Vedanto, kaj la Sufismo iĝis ege populara en la hindia-parolantaj partoj de Brita Hindio (la poemaro aperis antaŭ la Dispartigo de la duonkontinento).

MB kun Humphrey Tonkin
UK 2003, Fonto: Vikipedio

    La angla titolo de la tradukaĵo de MB estas The House of Wine (1950) (La domo de la vino; angle; poemeroj). Sed kiel entute okazis, ke MB tradukis ĝin? Bachchan memoras la cirkonstancojn en sia aŭtobiografio In the Afternoon of Time (En la posttagmezo de la Tempo), Tr. Rupert Snell, 1998):

[Por mia kandidatiĝo] mi aludis ankaŭ al mia poezio kaj verkado, aldonante ekzempleron de La domo de la vino, la angla traduko de La taverno, kiu estis eldonita en Londono la antaŭan jaron.

Estas interesa rakonto malantaŭ tiu ĉi traduko. La tradukinto estis Marjorie Boulton, kiu tute ne scipovis la hindian. Dum ŝi studadis por la diplomo B. Litt. en Oksfordo, nordbarata studento, kiu nomiĝis R. S. Vyas [vjaas], ekamis ŝin kaj deklamadis al ŝi versojn el La taverno. Li verŝajne kantis ilin laŭ la melodio kiun li aŭdis min kanti en iu poezia evento. Tiel plaĉis la melodio al Marjorie, ke ŝi scivolemis pri la signifo de ĉiu linio. Kaj ĉar ŝi mem estis poeziema, ŝi redonis ilin en anglajn versojn. Tiel ekestis tradukaĵo de La taverno, kiel atesto al la teneraj momentoj inter angla amatino kaj barata amanto. (pĝ. 302-303)

Malaperigataj voĉoj

Keĉua virino kaj infano,
Andoj, Peruo

La 9-an de Aŭgusto ni festas la Internacian tagon de indiĝenaj popoloj. Jen blogaĵo pria. Angla versio, "Vanishing Voices" de tiu ĉi teksto aperis en la novaĵletero Forests of Life de Universitato Azim Premji. Jen versio en mia angla blogo, "Vanishing Voices".

 

Imagu, ke vi parolas jenajn lingvojn:

    • Vi povas havi 13 konsonantojn sinsekvajn! La saliŝa lingvo Nuxalk (pron. nuhalk), parolata en Brita Kolumbio en Kanado, havas la vorton clhp'xwlhtlhplhhskwts', kiu signifas "tiam li havis en sia posedo svedan kornuson". Diru al ni: kiel vi prononcas tiun vortegon?! ("Saliŝa lingvaro", La vikipedio)

    • Vi ne diras "mia maldekstra brako". Anstataŭe, vi diras "mia norda / suda / orienta / aŭ okcidenta brako", depende de via efektiva orientiĝo! Parolantoj de la lingvo Warlpiri en centra Aŭstralio uzas la kardinalajn direktojn, absolutan referenckadron. (Levinson kaj Wilkins, 2006)

    • Vi devas uzi unu el 10 genroj! La Yuchi (pronon. juĉi) en Oklahomo, Usono, uzas "ses [genrojn] por Yuchi homoj (depende de parencaj rilatoj al la parolanto), unu por ne-Yuchioj kaj bestoj, kaj tri por senanimaj objektoj (horizontala, vertikala kaj ronda)"! (The Guardian, 2008)

Tiuj estas nur tri el la strangaj kaj mirindaj mond-priskriboj el la proksimume 7000 lingvoj de la mondo. Kaj ĉi tiuj estas malaperigataj voĉoj - ni rapide malaperigas ĉi tiujn lingvojn! Ĉi tiu artikolo esploretas kial tio okazas, kion ni perdas, kaj unu nepran farendaĵon.

Duono de la mondo
parolas jenajn 25 lingvojn.
Fonto: Terralingua.org

Duono de la mondo parolas nur 25 grandajn lingvojn: La mandarenan ĉinan, la anglan, la hispanan, la hindian, la bengalan, ktp. La alia 50% parolas ĉiujn aliajn el la proksimume 6975 lingvoj! Do, estas amaso da malgrandaj lingvoj. Ekzemple, Aiton (1500 parolantoj), Muot (930), Zangskari (12 000) - ĉiuj tri estas Indiĝenaj lingvoj el Barato. (Bonvolu memori, ke ni havas nur proksimajn nombrojn por multaj Indiĝenaj lingvoj!)

Ĉie en la mondo, ĉi tiuj malgrandaj lingvoj estis en kontakto kun la pli grandaj ĉirkaŭ ili. Historie, malofte estis tiu kontakto pacema. Parolantoj de grandaj lingvoj venis kun modernaj armiloj en serĉo de sklavoj, naturaj rimedoj kaj tero. Indiĝenaj popoloj, kiuj postvivis (multaj, multaj estis mortigitaj), devis forlasi sian lingvon kaj kulturon (kune kun sia tero). Iliaj infanoj estas malpermesitaj paroli siajn lingvojn en la lernejo, kaj la registaro kaj la juĝejoj ankaŭ ne parolas iliajn lingvojn. Sen alternativo, indiĝenaj parolantoj ŝanĝiĝas al dominaj lingvoj. Ne estas strange, ke el la 424 lingvoj parolataj en Barato (laŭ Ethnologue), 131 estas "endanĝerigitaj", tio estas, "ne plu estas la normo, ke infanoj lernas kaj uzas tiun ĉi lingvon".

Lokoj de alta biodiverseco
estas lokoj ankaŭ de
alta lingva diverseco.
Fonto: Terralingua.org

Kion ni perdas, kiam ni perdas lingvon? Kiel montriĝas de niaj komencaj ekzemploj, ĉiu lingvo estas unika maniero rigardi la mondon. Sed jen alia afero: rigardu la lokojn de alta biodiverseco de la mondo; ekzemple, Papuo-Nov-Gvineo (839), Indonezio (704), Arunaĉal-Pradeŝo (90). La parentezaj ciferoj estas la nombro de lingvoj parolataj tie: biodiverseca diverseco korelacias kun lingva diverseco! La biokultura ligilo estas, ke la scio por daŭripove prizorgi ĉi tiun biodiversecon estas kodita en tiuj ĉi indiĝenaj lingvoj. Do, eĉ por pure "egoismaj" kialoj, la mondo devas certigi, ke indiĝenaj lingvoj floras.

Estas ankaŭ demando etika, ĉu ne? Lingvaj homaj rajtoj estas tiel gravaj kiel aliaj rajtoj. Kaj la libereco praktiki sian propran kulturon inkluzivas ties lingvojn. Temas ankaŭ pri la edukado. Multegaj esploroj (kaj ankaŭ la komuna saĝo!) diras al ni, ke infanoj lernas plej bone en la lingvo, kiun ili plej bone konas. Bari tion al infano estas kogna perforto. Por la socio, la kosto estas duobla. Unue, ripetitaj jaroj, forlaso de la lernejo kaj, malalta ekonomia produktiveco - jen granda malŝparo de rimedoj! Kaj due, malbone preparitaj civitanoj por demokratia partopreno.

Do, kion ni faru? Farendas multaj aferoj, sed klare la edukado devas esti unu el niaj komencpunktoj. Enporti gepatrajn lingvojn en la edukadon faros ĉian edukadon pli efika. Tio revigligos indiĝenajn lingvojn kiel lingvojn de la modernaj scioj. Dume ĝiaj parolantoj daŭre fieros pri sia kultura heredaĵo. Tamen, krom lernado en siaj propraj lingvoj, infanoj ankaŭ bezonas altkvalitan instruadon en la aliaj lingvoj, kiujn ili devas scii - la regionan lingvon kaj la anglan, ekzemple. Tiu ideo estas ĉe la kerno de la Gepatralingve bazita multlingva edukado (Mohanty k. a., 2009).

En si mem, tiu propono ne sufiĉas. La rajtoj de indiĝenaj popoloj devas esti plifortigitaj en multaj aliaj kampoj. Sed kiu ajn strategion socio alprenus, la edukado devus esti inter ties ĉefaj eroj. Nur tiam restos generacioj, kiuj daŭre miros pri ĉi tiaj diversaj manieroj homi!

Referencoj

La vikipedio. “La saliŝa lingvaro”. https://eo.wikipedia.org/wiki/Sali%C5%9Da_lingvaro

Levinson, S. C. and Wilkins, D. P. (red.) 2006. Grammars of Space: Explorations in Cognitive Diversity. Cambridge. https://doi.org/10.1017/CBO9780511486753

Mohanty, A. K., Panda, M., Phillipson, R., Skutnabb-Kangas, T. (red.) 2009. Multilingual Education for Social Justice: Globalising the Local. Hyderabad: Orient BlackSwan. https://orientblackswan.com/details?id=9788125036982

The Guardian. 2008. “Peter K Austin's top 10 endangered languages” https://www.theguardian.com/books/2008/aug/27/endangered.languages

Esperanto en la universitata vivo

Jen raporteto pri lastatempa agado. Iom redaktitaj versioj de ĝi aperis en la bulteno Esperanto en Azio kaj Oceanio (n-ro. 116, Jan-Jul 2023; PDF) kaj en la blogo de KAOEM.

Ni rapide raportas pri tri iniciatoj en Universitato Azim Premji [aziim premĝi] (APU) en Bengaluro, Barato. La unua estas Esperanto-iniciato en kiu la universitato ludis rolon; la aliaj du estas universitataj iniciatoj en kiu nia lingvo ludis rolon. La ĉefa konkludo estas, ke valoras integri nian agadon ankaŭ en ne-Esperantajn iniciatojn.

Plurlingvaj afiŝoj: Ĉiu jare UEA dissemas afiŝon por 21-a de Februaro, la Internacia Tago de la Gepatra Lingvo (ITGL). Jen la bunta afiŝo ĉi-jara (aranĝis ĝin Stefano Keller).

Ankaŭ ĉi-jare, esperantistoj (kaj amikoj de Esperanto – valora publiko!) en Barato (kaj Kenjo) tradukis la afiŝon: ĉi-foje en 16 lingvojn! Nia Esperanto-Klubo invitis tradukantojn el la universitata komunumo. Kolegoj afable helpis nin per tradukaĵoj en jenaj sep lingvoj: la angla, asama, guĝarata, malajala, maratha, odia, kaj tamila.

Ni montradis la afiŝojn tra la universitata tereno. Legantoj ĝojis vidi siajn proprajn lingvojn je tiu tago de la gepatra lingvo. Ili ankaŭ scivolemis pri la diversaj aliaj lingvoj kaj skribsistemoj! Krome, en aparta retmesaĝo al la tuta universitata komunumo, la Esperanto-Klubo agnoskis kaj dankis la tradukintojn. Jen ekzemplo de iniciato de Esperantujo al kiu kontribuis ankaŭ ne-esperantistoj. Pli detala raporto kun bildoj de la afiŝoj legeblas en la blogo “Lingvo kaj vivo”, ĉi tie.

Tago de la Laboro: Dum la semajno antaŭ la unua de Majo (kiam oni festas ĉi tiun Tagon), APU organizis la festivalon "Pano kaj rozoj". La festivalo konsistis el klerigaj prelegoj kaj diskutoj, ekspozicioj, filmoj multlingvaj, kaj poezia vespero. Naŭ lingvojn, inkluzive Esperanton, ni prezentis dum tiu vespero. Nia Esperanto-poeto estis la belgo Louis Paul Boon. Mi voĉelgis lian poemon, "La unuan de majo". Esperantigis ĝin Jakvo Schram. 

La poemoj prezentitaj etendis jarcentojn, eĉ miljarojn de ekspluatado de la laboro: ekde la antikva epoko de la homaro ĝis la sorto de laboristoj dum la Kovimo! Diversis ankaŭ la tonoj de la poemoj: jen tragika, jen kolera, jen satira, kaj jen eĉ optimisma. En tiu lasta kategorio estis nia poeto Boon. Tiuvespere, Esperanto aperis inter la aliaj lingvoj kiel alia “normala” lingvo. Pli detala raporto legeblas ĉi tie.

Tagore en Esperanto: La 7-a de Majo 2023 estis la 162-a naskiĝ-datreveno de Rabindranath Tagore [tagor]. Por festi la tagon studentoj en APU organizis plurlingvan eventon kelkajn tagojn poste. Krom, kompreneble, en la bengala (la denaska lingvo de Tagore), ni ĝuis prezentaĵojn ankaŭ en la angla kaj la guĝarata. En Esperanto, mi voĉlegis la tradukon de la konata poemo de Tagore, "Kie la animo estas sentima". Esperantigis tiun poemon la barata Esperanto-pioniro Lakshmiswar Sinha [lakŝmiiŝvar sinha]. Estis Tagore kiu en la 1920-aj jaroj sendis s-ron Sinha al Svedujo, kie inter alie, Sinha lernis Esperanton! Ni dividis ankaŭ ĉi tiun historion kun la ĉeestantoj. (Cetere, jen alia traduko de tiu poemo, farita de Probal Dasgupta [probaal daasgupta], "Kie sentimas mensoj".)

En tiu vespero, la universitatanoj prezentis ankaŭ plurajn aliajn artaĵojn: kantojn,dancojn, kaj deklamadojn. Pli da detaloj priaj legeblas ĉi tie. Al Tagore jen omaĝo bela, diversspeca kaj plurlingva!

Forpasis Tove Skutnabb-Kangas

 

Tove Skutnabb-Kangas, Tokio, 2007
Foto: A. Giridhar Rao

La 29-an de Majo 2023, forpasis Tove Skutnabb-Kangas: aktivulino por lingvaj homaj rajtoj;esploristino pri multlingva edukado; kunlaborantino kaj mentoro de amaso da homoj tra la tuta mondo. Mi estas unu el tiuj.

Kaj el tiu aktivado kaj kunlaborado venis miriga kvanto da publikaĵoj! Ŝia retejo listigas jenajn kategoriojn: "A: 30 libroj; B: 22 redaktitaj libroj; C: 19 mallongaj monografioj (plejparte sub 50 paĝoj); D: 347 libraj ĉapitroj; E: 96 artikoloj en ĵurnaloj; F: 45 libro-recenzoj; G: 2 libro-tradukoj ...; H: 52 mallongaj popularaj eldonaĵoj en ĵurnaloj kaj gazetoj...." La paĝo ankaŭ sciigas al ni, ke "La libroj, raportoj kaj/aŭ artikoloj de TSK estis skribitaj en, aŭ tradukitaj al, (almenaŭ) ... 60 lingvoj"!

Ŝi kunaŭtoris multajn el tiuj publikaĵoj kun sia edzo, Robert Phillipson. Ambaŭ estis ankaŭ "amikoj de Esperanto": en la pasintaj 25+ jaroj ili diversmaniere kunlaboris en Esperanto-rilataj iniciatoj. 

La supra foto, ekzemple, estis farita dum ilia partopreno en la Nitobe-simpozio en 2007 en Tokio. Tiu ĉi blogaĵo ne estas nekrologo; aliaj, pli kompetentaj, verkos ilin. Mi celas efektive dividi kelkajn fotojn kiujn mi posedas de Tove, Robert kaj kelkaj el niaj komunaj geamikoj.

En tiu simpozio en Tokio, ĵus antaŭ la 92-a UK en Jokohamo, jen Robert kaj Tove en formala sesio (kun Brian Moon en la fono kun siaj kutimaj fotiloj! UK-umantoj bone rekonus lin!). 

Nitobe-simpozio, Tokio 2007
Foto: A. Giridhar Rao

Nitobe-simpozio, Tokio, 2007
Foto: A. Giridhar Rao

Jen alia interesa foto el la simpozio. Temas pri gestlingva interpretistino. La Nitobe-simpozioj kutime funkcias trilingve: prezentaĵoj povas esti en Esperanto, la angla aŭ en la ĉefa loka lingvo (ĉi-kaze, kompreneble, la japana). Oni organizas samtempan interpretadon ĉiudireketen. Ĉi-foje tamen, en unu el la sesioj, Tove okazigis kvarlingvan interpretadon! Temis pri sesio pri lingvaj rajtoj por Surduloj. Inter la aŭskultantaro estis grupo de japanaj Surduloj. Tove parolis angle; la interpretisto en la budo japanigis tion kion ŝi diris; kaj la japana gestlingva (kaj aŭdkapabla) interpretistino tradukis la japanan tradukaĵon en la japanan gestlingvon! Kaj poste, la demandoj de la Surduloj vojaĝis inverse: de la japana gestlingvo al la parola japana, kaj de tie en la anglan al Tove! Kaj ni povis aŭskulti la tuton en Esperanto! Ĉu iu faris demandon al Tove en Esperanto dum tiu ĉi sesio? Mi kredas, ke ne! (Ŝi ne scipovis Esperanton sed plurfoje diris, ke ŝi devas trovi la tempon kaj lerni ĝin!)

Ĉiaokaze, post tiuj intensaj sesioj, ni vespermanĝis! Jen Tove kaj Robert, en konversacio kun la kvara kiu ĉeestis, Probal Dasgupta! (Vi tamen vidos lin poste!)

Tove Skutnabb-Kangas kaj Robert Philliipson
Tokio, 2007. Foto: A. Giridhar Rao

Dum multaj jaroj poste ni restis en ofta kontakto rete sed ne sukcesis renkontiĝi -- ĝis 2018! En Novembro tiujare, barata lingvistino Uma Maheshwari Chimirala [umaa mahesvari ĉimiraala] (angle), post du jaroj (!) da burokrata penado, sukcesis venigi niajn amikojn Tove kaj Robert al Hajderabado. Temis pri du-semajna kurso pri lingva strategiaro kaj lingvaj homaj rajtoj. La kurso okazis en la jura universitato NALSAR (angle). Jen Tove kaj Robert kun kelkaj el la partoprenantoj en la bela tereno de NALSAR.

NALSAR, Hajderabado, Novembro 2018
Foto: A. Giridhar Rao

 Meze de tiuj semajnoj okazis ankaŭ librolanĉo de The Multilingual Reality: Living With Languages (2019; "La multlingva realaĵo: vivi kun lingvoj" -- angla resumo). La aŭtoro estas Ajit Mohanty (angle), kiu kunlaboris jam de jardekoj kun Tove kaj Robert. Ajit (kun sia edzino, Bina) venis de la urbo Bhubaneswar en Odiŝo. Ankaŭ de Odiŝo venis la eminenta lingvisto Debi Prasanna Pattanayak (angle) -- 87-jaraĝa amiko de Tove kaj Robert (Tove poste diris, ke ŝi konas lin jam de 1972!). Aliaj kiuj venis por ĉeesti la lanĉon kaj renkonti niajn gastojn inkluzivis amikojn Probal Dasgupta el Kolkato, kaj T Vijay Kumar el Hajderabado (angle). Ankaŭ mi iris hajderabaden el Bengaluro. Jen foto el la lanĉo:

Librolanĉo, NALSAR, Hajderabado, Barato,
Novembro 2018. Foto: A. Giridhar Rao

Kaj fine, rapide, jen kelkaj miaj fotoj de babilado inter amikoj en NALSAR!

 

Uma ornamas Tove!

Probal parolas.

Horloĝe de Tove sidas Ajit, Probal, 
mi, kaj Robert.

Robert parolas kun Tove kaj Ajit.

Probal, Tove, Robert, kaj
Debi Prasanna Pattanayak.

Dankon, Tove! Kaj Brakumojn!

Tagore en Esperanto en APU

Foto: APU

Je la 12-a de Majo 2023, studentoj en Universitato Azim Premji (APU) organizis plurlingvan eventon por festi la 162-an naskiĝ-datrevenon de Rabindranath Tagore (n. 1861-05-07). Mi voĉlegis la esperantan tradukon de la konata poemo de Tagore, "Kie la animo estas sentima" (bengale: "ĉitto ĝeTha bhajŝunno" -- bengale pri ĝi: vi povas trovi kelkajn pliajn lingvo-versiojn per tiu vikipedia ligilo). La esperantigon de tiu poemo faris la barata Esperanto-pioniro Lakshmiswar Sinha [lakŝmiiŝvar sinhaa]. Jen la traduko de Sinha, "Kie la animo estas sentima". (Cetere, jen alia traduko de tiu poemo, farita de Probal Dasgupta [probaal daasgupta], "Kie sentimas mensoj".)

Foto: APU

Kelkajn minutojn antaŭ mi, samideano kaj kolego Himanshu Upadhyaya [himaanŝu upaadhjaaja] (pri li anglalingve) voĉlegis la guĝaratan tradukon de la fama kanto-poemo de Tagore: "Marŝu sole!" ("ekla ĉolo re" -- bengale pri ĝi -- denove, pli da alilingvaj ligiloj en tiu paĝo). Inspirite de li, mi petis al alia kolego, Adil Hossain [aadil hossejn] (pri li anglalingve), voĉlegi la bengalan originalon. Poste mi voĉlegis unue la anglan tradukon kiu estis farita de Tagore mem -- "Where the mind is without fear" -- kaj nur laste, la esperantan tradukon de Sinha.

Sekvis eleganta danco de studento.

Foto: APU

Estis pluraj aliaj artaĵoj: kantoj,dancoj, deklamadoj en tiu vespero. Al Tagore jen omaĝo bela, diversspeca kaj plurlingva!

Laboro kaj literaturo: poezia vespero plurlingva

Sidante, mi aŭskultas al maratha poemo.
Foto: Anamika

Naŭ lingvojn, inkluzive Esperanton, ni prezentis je ĵaŭdo la 27-a de Aprilo en la festivalo "Pano kaj rozoj" (angle: "Bread and Roses") en Universitato Azim Premji [aziim premĝi], en Bengaluro, Barato. La festivalo konsistis el klerigaj prelegoj kaj diskutoj, ekspozicioj, kaj filmoj multlingvaj. La festivalo okazis dum la semajno antaŭ la internacia Tago de la Laboro, kiu estas je la unua de Majo.

Kaj fine de la vespero, mi voĉlegis ĝuste tiun poemon -- "La unuan de majo". Verkis la poemon la belgo Louis Paul Boon. Esperantigis ĝin Jakvo Schram. Mi voĉlegis parton de la esperantigo por doni al la ĉ. 60 aŭskultantoj guston pri Esperanto. Poste mi dividis la tutan angligon de la poemo.

La poetoj inkluzivis ne nur
famulojn kiel Faiz (maldekstre)
sed ankaŭ novulojn.
Fonto: La vikimedio.

Ni faris la samon ankaŭ por la aliaj lingvoj de la vespero -- la bengala, hindustana, kannada, malajala, maratha, tamila, kaj telugua. Denaskaj parolantoj elektis la poemojn. Oni aŭ trovis jaman  angligon aŭ rapide mem angligis la poemon. Ni ankaŭ donis iom da kunteksto pri ĉiu poeto kaj poemo. Tio necesis ne nur pro la lingva diverseco de la aŭskultantaro. Ĝi necesis ankaŭ pro la fakto, ke la poetoj elektitaj foje ne estis bone konataj eĉ en siaj propraj lingvoj! Montri ne nur la korifeojn de la propra lingvo-tradicio sed ankaŭ novulojn aŭ nekonatulojn estis interesa decido de niaj kontribuintoj -- kiuj estis magistraj studentoj, plejparte el la Fakultato de socia evoluigo de la universitato.

Louis Paul Boon:
Voĉo optimisma!
Foto: La vikimedio.

La poemoj etendis jarcentojn, eĉ miljarojn de ekspluatado de la laboro: ekde la antikva epoko de la homaro ĝis la sorto de laboristoj dum la Kovimo! Kiel oni povas antaŭsupozi, la poemoj traktis jenajn temojn: la ekspluatadon de indiĝenoj, agrikulturistoj, urbaj laboristoj, kaj pli ĝenerale, la malaltkastanoj kaj la malriĉularo.

Trans ĉiuj tiuj kategorioj, estis la sorto de virinoj. Kiel kolere demandas bengala poeto, "Diru al mi, Markso, ĉu la knabinoj estos la servistinoj de la revolucio?"

Diversis ankaŭ la tonoj de la poemoj: jen tragika, jen kolera, jen satira, kaj jen eĉ optimisma. En tiu lasta kategorio estis nia poeto Boon!

Tuj post la sesio deklaris kolegino, "La vespero de tiu ĉi poeziumado estis kvazaŭ freŝa aero kaj tra la universitato, kaj tra mia propra kapo!"

Gepatralingva Tago 2023 -- Buntaj afiŝoj multlingvaj

 

La 21-a de Februaro estas la Internacia Tago de la Gepatra Lingvo (ITGL). Universala Esperanto-Asocio (UEA) dissemas afiŝon ĉiujare. Stefano Keller en Ĝenevo aranĝis la buntan afiŝon ĉijaran. De multaj jaroj, Renato Corsetti en Londono kunordigas la tradukadon de la teksto en diversajn lingvojn. Afiŝoj el antaŭaj jaroj estas arĥivitaj en la multlingva retejo Linguistic Rights.

Ankaŭ ĉijare, esperantistoj (kaj amikoj de Esperanto!) en Barato kaj Kenjo verkis tekstojn en pluraj lingvoj. Rafael Lima en Novjorko rapide enmetis la tekston en la afiŝon de Stefano. Jen galerio de tiuj afiŝoj en la angla, asama, bengala, Esperanto, guĝarata, hindia, kannada, luoa, malajala, maratha, odia, panĝaba, sanskrita, svahila, tamila, kaj la telugua!

UEA ITGL-afiŝo 2023 en la angla.
Aranĝita de Stefano Keller.
Tr. A. Giridhar Rao.

UEA ITGL-afiŝo 2023 en la asama.
Aranĝita de Stefano Keller.
Tr. Nazrul Haque.

UEA ITGL-afiŝo 2023 en la bengala.
Aranĝita de Stefano Keller.
Tr. Sajal Dey.

UEA ITGL-afiŝo 2023 en la guĝarata.
Aranĝita de Stefano Keller.
Tr. Himanshu Upadhyaya.

UEA ITGL-afiŝo 2023 en la hindia.
Aranĝita de Stefano Keller.
Tr. Harjinder Singh Laltu.

UEA ITGL-afiŝo 2023 en la kannada.
Aranĝita de Stefano Keller.
Tr. S S Pradhan.

UEA ITGL-afiŝo 2023 en la luoa.
Aranĝita de Stefano Keller.
Tr. Abado Jack Mtulla, Abado Joseph Mtulla.

UEA ITGL-afiŝo 2023 en la malajala.
Aranĝita de Stefano Keller.
Tr. Anand Kurien.

UEA ITGL-afiŝo 2023 en la maratha.
Aranĝita de Stefano Keller.
Tr. Omkar Devlekar.

UEA ITGL-afiŝo 2023 en la odia.
Aranĝita de Stefano Keller.
Tr. Amalendu Jyotishi.

UEA ITGL-afiŝo 2023 en la panĝaba.
Aranĝita de Stefano Keller.
Tr. Harjinder Singh Laltu.

UEA ITGL-afiŝo 2023 en la sanskrita.
Aranĝita de Stefano Keller.
Tr. P V Ranganayakulu.

UEA ITGL-afiŝo 2023 en la svahila.
Aranĝita de Stefano Keller.
Tr. Abado Jack Mtulla.

UEA ITGL-afiŝo 2023 en la tamila.
Aranĝita de Stefano Keller.
Tr. P. Arul Nehru.

UEA ITGL-afiŝo 2023 en la telugua.
Aranĝita de Stefano Keller.
Tr. P V Ranganayakulu.