|
| Fonto: Vikimedio |
|
| Fonto: Sennaciulo (PDF) |
Tuesday, April 30, 2024
"Unua de Majo" de Louis Paul Boon en Esperanto kaj la angla
Saturday, April 13, 2024
Robert Frost, "Fajro kaj Glacio"
 |
| Frost ĉ. 1910 Fonto: Wikimedia |
Fajro kaj Glacio
Robert Frost
(Tr. Lee Miller)
Ĉu fino de la mond’ per flam’,
Aŭ per glaci’?
Post spertoj de plej arda am’
Mi konsentas pri la flam’.
Se duan fojon mortus ĝi,
Malamon mi ja bone konas
Kaj por detruo la glaci’
Egale bonas.
Nenion pli bezonas.
Wednesday, February 21, 2024
Tago de la gepatra lingvo - barataj afiŝoj plurlingvaj
 |
| S-ino Mehajabin fiksas sian malajalan tradukaĵon de la ITGL-afiŝaro. Foto: A Giridhar Rao |
Esperantistoj (kaj amikoj de Esperanto!) en Barato tradukis la afiŝon en jenajn lingvojn: la anglan, bengalan, guĝaratan, hindian, kannadan, malajalan, marathan, odian, panĝaban, tamilan kaj la teluguan! Kvar rusaj esperantistoj, la denaska familio Akimenko, estis ĝuste tiutempe en Bengaluro (kie troviĝas la klubo Dialogo de la Universitato Azim Premji). Kaj amiko Ikar Akimenko afable kontribuis rusan tradukon de la afiŝo! Poste, ni montradis elprintaĵojn de la afiŝoj sur multaj tabuloj tra la universitata tereno.
Grandan Dankon! al geamikoj en Bengaluro, Goao, Hajderabado, Mumbajo, Puneo, kaj Ŝilongo, kaj al tiuj en Dialogo, por la tradukaĵoj! Espereble per tiu ĉi kampanjo, en la vortoj de la Mesaĝo de UEA (PDF):
ni antaŭenigas la gravecon de lingva diverseco kaj multlingva edukado. Lingvaj rajtoj estas fundamento por justaj kaj daŭripovaj socioj, ĉar lingvoj estas ĉe la koro de nia ĉiutaga vivo, identeco, kultura heredaĵo kaj komunuma unuiĝo. Lingvoj estas bazo por aliri ĉiujn aliajn homajn rajtojn.
Wednesday, January 31, 2024
Gepatralingva edukado necesas por indiĝenaj kaj endanĝerigitaj lingvoj
 |
| Anvita ABBI (maldekstre) kun A. Giridhar RAO, HLF 2024. Foto: Radhika MAMIDI |
La 14-a eldono de HLF (la 26-28an de Januaro 2024) estis vigla, bunta festivalo: 250 prelegantoj kaj 150 eventoj en 15 diversaj "riveretoj" (t. e. temoj). Kelkaj el tiuj riveretoj estis: Kaavya Dhaara (poezio); Klimataj Konversacioj; Jen mia libro; kaj Moving Images Talkies (filmoj). Ĉirkaŭ 75 mil homoj vizitis HLF dum tiuj tri tagoj!
HLF 2024 enkondukis novan temon, "Indiĝenaj kaj Endanĝerigitaj Lingvoj" (IEL). Kiel la koncepta noto klarigas, "Ĉi tio konformas al Unuiĝintaj Nacioj, kiu deklaris 2022-2032 "Internacia Jardeko de Indiĝenaj Lingvoj" (angle). Optimismaj taksoj sugestas, ke almenaŭ 50 procentoj de la nuntempe parolataj lingvoj estos formortintaj aŭ grave endanĝerigitaj antaŭ 2100. La plej multaj el tiuj estas indiĝenaj lingvoj.”
Pluraj indiĝenaj poetoj, rakontistoj, verkistoj, artistoj, folkloristoj kaj esploristoj partoprenis en la ĉi-jara IEL-temo. Sesioj inkludis infanrakontojn, poezion, paneldiskutojn de fakuloj, kaj eĉ labortendaron pri la Gonda-arto. Kelkaj el la indiĝenaj lingvoj reprezentitaj estis la grand-andamana lingvaro (angle), gonda, ĝarava (angle), kuia (angle), lambada (angle), onga (angle), oraona (angle), santala, kaj la toda (angle).
 |
| Oraona poeto Jacinta KERKETTA (angle) kun santala poeto Joba MURMU (angle) (dekstre). Foto: HLF |
Profesoro Abbi konigis kelkajn fascinajn detalojn pri la sintakso kaj semantiko de la granda-andamana. Ŝi observis, ke la strukturo de la granda-andamanaj lingvoj venas de koncepta divido de la homa korpo en sep zonojn. Ĉiu zono havas lingvan markilon. Kiel ŝi klarigis en artikolo (anglalingva) pri ĉi tiu temo en la revuo Scientific American:
La signoj... derivis de sep zonoj de la korpo kaj estis alkroĉitaj al radikvortoj, kutime kiel prefiksoj, por priskribi konceptojn kiel "interne", "ekstere", "supra" kaj "malsupra". Ekzemple, la morfemo er-, kiu rilatas al preskaŭ ĉio kiu rilatas al la ekstera korpoparto, povus esti algluita al -cho por doni ercho, kun la signifo "kapo". Porka kapo do estis raercho [ra signifas "porkon"]....
Grava ankaŭ estis la morfemo a-, kiu rilatis al la buŝo kaj, pli larĝe, al originoj. Ĝi kontribuis al la substantivoj aphong, por "buŝo", kaj Aka-Jero, por "sia Jero-lingvo"; la adjektivoj ajom, "avida", kaj amu, "muta"; la verboj atekho, "paroli", kaj aathitul, "trankviliĝi"; kaj la adverbo aulu, "antaŭe al."
La titolo de ŝia artikolo resumas la argumenton: "Ĉi tiu antikva lingvo havas la solan gramatikon tute bazitan sur la homa korpo". Sed, kiel ŝi kortuŝe notas, ĉi tiuj fascinaj lingvoj frontas al la formorto:
El la ĉirkaŭ 7 000 lingvoj parolataj de homoj hodiaŭ, duono silentiĝos antaŭ la fino de ĉi tiu jarcento. Postvivo en epoko de tutmondiĝo, urbigado kaj klimata ŝanĝo devigas indiĝenajn komunumojn anstataŭigi siajn tradiciajn vivmanierojn kaj lingvojn per tiuj de la superrega socio. Kiam la pli maljuna generacio ne plu povas instrui la lingvon al la pli juna, lingvo estas kondamnita. Kaj je ĉiu perdita lingvo, ni perdas riĉecon da scio pri la homa ekzisto, percepto, naturo kaj postvivo.
Ŝi rimarkis, ke la socio konsideras ĉi tiujn parolatajn lingvojn "primitivaj", kaj ne donas al ili gravecon en la lerneja edukado. Ŝia propono por "urĝa vojĝustigo" inkludis infanedukadon en la gepatra lingvo (cetere, jen propono kiu animas niajn kursojn en Universitato Azim Premji). Aliaj poetoj kaj esploristoj ĉe HLF – Damayanti Beshra ([damajanti beŝra] angle), Bhangya Bhukya ([bhaangja bhukja] angle), Ganesh Devy ([ganeŝ devi] angle), Jacinta Kerketta ([jasinta kerketta] angle), kaj Karthick Narayanan ([kaartik naaraajanan] angle) inter aliaj – ĉiuj notis la plurajn dimensiojn laŭ kiuj indiĝenaj kaj endanĝerigitaj lingvoj kaj iliaj parolantoj bezonas urĝan helpon. Sed pluraj el ili ankaŭ argumentis, ke la instrulingvo en la lernejo ludas kritikan rolon en la florado de la gepatra lingvo.
Nur tiel ni povos transdoni al venontaj generacioj tiujn unikajn manierojn homi!
Angla versio de tiu ĉi blogaĵo legeblas en la retejo de Universitato Azim Premji ĉi tie.
Wednesday, December 13, 2023
Edukado por Paco, Homaj Rajtoj kaj Daŭripova Evoluo
|
| Fonto: Unesko |
Tiu ĉi Unesko-Rekomendo estas fakte revizio de influa Rekomendo de 1974 (angle). Longe antaŭ ol estas elpensitaj la terminoj "Edukado por tutmonda civitaneco" (angle: GCED) aŭ "Edukado por daŭripova evoluo" (angle: ESD), la dokumento de 1974 vokis al Membroŝtatoj certigi, ke iliaj edukaj strategiaroj estu gvidataj, interalie, de:
- Internacia dimensio kaj tutmonda perspektivo en edukado je ĉiuj niveloj kaj en ĉiuj ĝiaj formoj;
- Kompreno kaj respekto al ĉiuj popoloj, iliaj kulturoj, civilizacioj, valoroj kaj vivmanieroj, inkluzive de hejmaj etnaj kulturoj kaj kulturoj de aliaj nacioj;
- Konscio pri la kreskanta tutmonda interdependeco inter popoloj kaj nacioj.
La Rekomendo de 2023 baziĝas sur tiuj principoj. Kaj duonjarcenton poste, ĝi traktas novajn zorgojn kaj defiojn. Ĉi tiuj inkluzivas:
- Pacon. La Rekomendo emfazas ke paco ne estas nur la foresto de milito kaj armita konflikto; ĝi "postulas inkluzivan, demokratian kaj partoprenan procezon"; kie "internaj kaj internaciaj konfliktoj estas solvitaj per reciproka kompreno kaj kunlaboro, daŭripovo en ĉiuj ĝiaj dimensioj estas atingita, universala aliro al dumviva kaj tutviva edukado ... [kaj] ekstrema malriĉeco estas ekstermita" - do, multe pli larĝa signifokampo por "paco”.
- Tutmondan civitanecon. Same, ĉi tiu dokumento vidas GCED kiel esenca por prepari civitanojn kaj naciojn por taksi alte kunlaboron kaj dialogon por trakti la kolektivajn defiojn, kiujn la homaro alfrontas.
- Genran egalecon. Kiel Unesko aliloke notas (angle), "Virinoj daŭre reprezentas preskaŭ du trionojn de ĉiuj plenkreskuloj nelegokapablaj". La dokumento de 2023 taksas seksan egalecon kiel "ŝlosilon por la realigo de la rajto al edukado por ĉiuj kaj por la povigo de virinoj kaj knabinoj". (Strange, en la Rekomendo de 1974, la vortoj "virinoj", "knabinoj" kaj "genro" ne aperas eĉ unufoje en la dokumento! Kontrolu vi mem!)
- Edukadon pri klimata ŝanĝo, kiel parton de edukado por daŭripovo, "devus esti integrita en instruplanojn kaj trans studobjektoj por helpi kompreni kaj trakti la efikojn de la klimata krizo, por antaŭenigi klimatan justecon kaj rajtigi lernantojn per la scio, kapabloj, valoroj kaj sintenoj kiujn ili bezonas por agi kiel agentoj de ŝanĝo. Ĝi devus esti lernanto-centrita, spertobazita, kuntekstigita, solvobazita kaj ago-orientita."
- Ciferecan legopovon inkluzivas "la kapablon efike serĉi, aliri, kritike taksi, etike produkti, uzi kaj disvastigi informojn... por detekti kaj kontraŭbatali misinformadon, malaman paroladon, ĉiujn formojn de perforto... damaĝan enhavon kaj retan misuzon....” Mallonge (angle), “pensu kritike kaj klaku saĝe”!
.jpg)
|
|
Lernejanino en
Mogadiŝo Fonto: Vikipedio |
La nuna Rekomendo listigas 14 "Gvidprincipojn" kiuj evoluigas la temojn listigitajn supre. Post tio, ĝi proponas larĝan gamon de "Agadkampoj" en edukado. Kelkaj el ĉi tiuj estas:
- Tutsistemaj postuloj: Pri Leĝoj, politikoj kaj strategioj; Administrado, respondigebleco kaj partnerecoj; Instruplano kaj pedagogio; Takso kaj taksado; Lerno- kaj instru-materialoj kaj rimedoj; Lernaj medioj; kaj Evoluo de instruistoj kaj eduka personaro.
- Postuloj "laŭ nivelo kaj speco de edukado": Ĉi tiuj gamas de Frua infana prizorgado kaj edukado (angle: ECCE) tra Lerneja instruado, Supera edukado kaj esplorado, ĝis Teknika kaj metia edukado kaj trejnado.
Ĉi tiuj "Agadkampoj" jam estas parto de la aktuala Nacia Instruplana Kadro (angle: NCF) de Barato. Ankaŭ la barata strategiara dokumento (angle) forte emfazas ECCE. Plue, kvankam NCF substrekas "Enradikiĝon en Barato", tamen ĝi ankaŭ celas "evoluigi scion, kapablojn, valorojn kaj emojn kiuj subtenas respondecan engaĝiĝon kun homaj rajtoj, daŭripovan evoluigon kaj vivadon, kaj tutmondan bonfarton, tiel spegulante vere tutmondan civitanon.” Klaras la similecoj inter la Rekomendo de Unesko kaj la NCF de Barato.
Kvankam ne deviga por la Membroŝtatoj, tamen la Rekomendo de 1974 influis edukajn strategiarojn tutmonde je multaj niveloj. La ampleksa 2023-Rekomendo, kiu traktas tiom da aktualaj zorgoj de la homaro, promesas fari la samon.
(Anglalingva versio de tiu ĉi afiŝo aperas en la retejo de Universitato Azim Premji.)
Sunday, December 3, 2023
Litova Esperantisto Poška en Literatura Festivalo en Barato
|
|
Diana Mickevičienė en Bengalura Literatura Festivalo Bengaluro, Decembro 2023 Foto: A. Giridhar RAO |
Jam en 2013, por marki la 110-jaran naskiĝdatrevenon de Poŝka, Diana kaj ŝiaj kolegoj kunordigis en Barato memorigon de la preskaŭ nekredebla vojaĝo de Poška al Brita Hindio. Probal Dasgupta partoprenis la eventojn en Delhio kaj Kolkato. Kaj kvar jarojn poste, en 2017, mi ĉeestis en Bengaluro la lanĉon de libro kun titolo simila al la BLF-sesio de Diana: India & Lithuania: A Personal Bond (PDF).
Vere legindas la du ĉapitroj pri Poška en tiu libro. La unua, verkita de Probal,"Antanas Poška and Esperanto in India" klere kaj klerige kuntekstigas la viziton de Poŝka. La dua ĉapitro, verkita de Diana, "Antanas Poška and His Views of India", amplekse priskribas la vivon de Poška en tiama Barato.
Ni mallonge resumu ĉi tie tiun vojaĝon de Poška: en 1929 li motorciklis (!) de Litovujo ĝis Brita Hindio tra Germanio, Ĉeĥoslovakio, Hungario, Grekio... Egipto, Sirio, Turkio, Irako, Irano (laŭ la Esperanto-vikipedia artikolo pri Poška). Kiel diris Diana dum sia prezentaĵo, "en tiu epoko kiam apenaŭ ekzistis stratoj kaj ŝoseoj -- ne nur en Azio, sed ankaŭ en Eŭropo -- nur frenezulo aŭdacus veturi motorcikle de Litovujo al Brita Hindio!" Kaj ŝi aldonis, "Mi ŝatas frenezulojn! Ili tamen sukcesas fari multon en la mondo!"
|
|
Antanas Poška ĉe la Taĝ-mahalo, 1931-32. Fonto: La vikipedio |
Ankaŭ multege vojaĝis Poška tra la landego: de la montaro Himalajo ĝis la insularo Andamanoj. Amason da homoj li ekkonis. Kaj kun multaj li profunde amikiĝis. Tiuj amikoj inkluzivis kompreneble la baratajn esperantistojn tiuepokajn, aparte nian pioniron Lakshmiswar Sinha. Ankaŭ famulojn li renkontis: Tagore, kies poemojn li litovigis; kaj Gandhi kiun li renkontis dufoje. Sume, jen homo tute rimarkinda!
Diana kompreneble ne detalis ĉion ĉi en la Festivalo-prezentaĵo! Sed fone kaj funde de ŝia propra nuanca engaĝiĝo kun Barato estas Antanas Poška. Dankon, Diana Mickevičienė!
Monday, October 30, 2023
1984 de Orwell - 75 jarojn poste
|
|
Tr. Donald Broadribb, Mondial, 2012. Bildo de Amazon.in |
Sed kiel prezenti famegan libron? -- jen la unua demando! Tiu malutopio jam estas en pluraj listoj de "100 plej bonaj romanoj" -- de la revuoj Time (la listo angle), kaj Le Monde, BBC (angle), kaj la eldonejo Modern Library (angle). Ĝi estas la tria plej ofte pruntita libro en la biblioteko Novjorka Publika Biblioteko (angle)! Troviĝas amaso da eldonoj kaj tradukaĵoj (ĉ. 70 da!) de la romano. Se diri nenion pri la multegaj adaptaĵoj en radio, teatro, televido, filmo, kaj komiksoj. Pri tiu ĉi unuopa libro estas artikoloj en 93 Vikipedioj!
Nia strategio estis prezenti unue, iom pri la aŭtoro; due, la intrigon de la romano (averto: inkluzive ĝian finon!); trie, iom pri la romano-mondo; kaj kvare, kelkajn gravajn temojn de la romano por kompreni ĝian aktualecon.
|
|
Orwell en 1943. Fonto: Vikipedio |
De la vivo de Orwell ni kribris kelkajn faktojn por montri, ke sume temas pri homo kiu forte malamis imperiismon, koloniismon, kaj diktatorecon; kiu estis preskaŭ "obseda" pri malriĉeco, kaj la vivo de mizero, kaj socia neegaleco; kaj kiu pasie subtenis liberecon, justecon, kaj "la ordinaran decon". Gravas por ni esperantistoj ankaŭ la fakto, ke lia onklino Nellie Limouzin loĝis en Parizo kun sia kunulo (kaj poste edzo), Eŭgeno Lanti, la fondinto de SAT! Tiu enkonduko al Esperanto ŝajne rolis en la kreo de Novparolo en 1984.
Necesis memorigi la ĉ. 70 (!) aŭskultantojn pri la intrigo ĉar la plejmulto legis la romanon antaŭ epoko -- ofte nur dum siaj lernejaj jaroj! Nur nebule do ili memoris la enhavon. Jen, ekzemple, la trista, fina alineo de la romano:
Li suprenrigardis al la enorma vizaĝo. Kvardek jarojn li bezonis por lerni kia rideto estas kaŝita sub la malhelaj lipharoj. Ho, kruela, nenecesa miskompreno! Ho obstinulo, propropravole ekzilita for de la amanta brusto! Du ĝinodoraj larmoj fluis laŭ la flankoj de lia nazo. Sed estas en ordo, ĉio estas en ordo, la baraktado estas finita. Li estas venkinta sin mem. Li amas Grandan Fraton. (pĝ. 217)
|
|
De la filmo 1984 (1984).
IMDB |
MILITO ESTAS PACO
LIBERECO ESTAS SKLAVECO
SENSCIO ESTAS FORTO
Jen la kapskuiga difino de dubolapenso:
Duoblapenso signifas la kapablon havi du sinkontraŭantajn kredojn en la menso samtempe, kaj akcepti ilin ambaŭ.... Intence diri mensogojn kaj samtempe tute plene kredi ilin, forgesi ĉiun neoportunan fakton, kaj poste, kiam ĝi refariĝas bezonata, retiri ĝin el la forgeso dum precize la daŭro de tiu bezono.... Eĉ kiam oni uzas la vorton duoblapenso necesas uzi duoblapenson. Ĉar uzante la vorton oni konfesas ke oni falsas la realon; per nova duoblapensago oni nuligas tiun scion; kaj tiel plu senfine, kun la mensogo ĉiam unu salteton antaŭ la vero. (pĝ. 158)
|
|
Senĉesa militado: Jen la "superŝtatoj" en 1984. Fonto: Vikipedio |
- Ekstrema naciismo – “Du Minutoj da Malamo” kontraŭ la aktuala malamiko
- Malriĉeco kaj neegaleco – “Por ekzisti longatempe, hierarkia socio eblus nur surbaze de malriĉo kaj senscio.” (pĝ. 140)
- Senĉesa militado - “La militado estas metodo disfrakasi, aŭ vaporigi en la stratosferon, aŭ subakvigi en la profundon de la maro, materialojn kiuj alie estus utiligeblaj por tro komfortigi la homamasojn, kaj sekve, dum la paso de la tempo, trointeligentigi ilin.” (pĝ. 140)
- Ŝanĝebla historio – “La tuta historio estis palimpsesto, pergrate purigata kaj reskribata precize tiel ofte kiel necesis.” (pĝ. 30)
- Gvatado – “Kompreneble, ne eblis scii en iu specifa momento, ĉu oni estas rigardata.” (pĝ. 2)
- Cenzurado – “Withers jam estis malpersono. Li ne ekzistis: li neniam ekzistis.” (pĝ. 34)
- La estonteco – “Se vi volas bildon pri la estonteco, imagu boton tretantan sur homa vizaĝo — eterne.” (pĝ. 196)
Kaj ni parolis ankaŭ pri Novparolo, la lingvaĵo kiu ebligas tian ĉi mondon.
Jen Syme, “kamarado” de la ĉefrolulo Winston Smith, kaj kunlaboranto pri la
“Dekunua Eldono” de la Vortaro de Novparolo:
Ni finpretigas la lingvon — tia kia ĝi estos, kiam neniu parolos alimaniere. Kiam ni estos finintaj ĝin, homoj kia vi devos tute denove relerni ĝin. Vi supozas, verŝajne, ke nia ĉefa tasko estas inventi novajn vortojn. Neniel! Ni detruas vortojn — dekojn da ili, centojn da ili, ĉiutage. Ni ĝisoste nudigas la lingvon. La Dekunua Eldono ne enhavos eĉ unusolan vorton kiu arkaikiĝos antaŭ la jaro 2050. (pĝ. 38)
Kaj jen la influo de la parizaj parencoj (Nellie kaj Lanti):
Ekzemple, pensu pri ‘bona’. Se ekzistas vorto kia ‘bona’, kial oni bezonus vorton kia ‘mava’? ‘Malbona’ tutegale bone sufiĉas — pli bone, efektive, ĉar ĝi estas preciza malo, dum la alia ne estas tia. Aŭ, denove, se oni volas pli fortan version de ‘bona’, kiel valoras havi grandan aron da malklaraj senutilaj vortoj kiaj ‘superba’ kaj ‘splendida’ kaj ĉiuj tiaj? ‘Plusbona’ donas la signifon, aŭ ‘duobleplusbona’ se oni volas eĉ pli fortan esprimon. (pĝ. 38)
Kiel montriĝis en la vigla diskuto poste, en la kreo de Novparolo, Orwell fakte bazis ĝin sur Baza Angla -- tiu simpligita, baza formo de la angla lingvo. Cetere, li plene subtenis Bazan Anglan, sed ankaŭ plene konsciis pri ĝia ebleco limigi la amplekson de la penso. Kiel Syme terurige deklaras,“Estas bele detrui vortojn.” (pĝ. 38)
Subscribe to:
Posts (Atom)